ورق قلع اندود: از چگونگی تولید تا مزایا و ساختار منحصر به فرد

ورق قلع اندود یا تین پلیت، یکی از ورق‌های فولادی خاص و پرکاربرد است که با پوششی از جنس فلز قلع تولید می‌شود. این ورق از لحاظ ویژگی‌های ساختاری خود مانند مقاومت بالا در برابر خوردگی و زنگ‌زدگی، به ورق گالوانیزه شباهت دارد. با توجه به خواص فوق‌العاده‌ای که ورق قلع اندود از آن‌ها برخوردار است، در بسیاری از صنایع به‌ویژه صنعت مواد غذایی، بطور گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرد. این مقاله از آهن صد، با جزئیات کامل به مشخصات فنی، کاربردها، فرآیند تولید، مزایا و معایب ورق قلع اندود می‌پردازد.

ورق تین پلیت یا قلع اندود چیست؟

  ورق قلع اندود که به آن ورق تین پلیت یا ورق قلع نیز گفته می‌شود، یکی از مقاطع فولادی با ویژگی‌های خاص به شمار می‌رود. سطح این ورق، با لایه‌ای از عنصر قلع پوشانده می‌شود که خواص آن را تا حد زیادی تغییر می‌دهد. ورق قلع اندود در برابر آسیب‌هایی مانند خوردگی یا زنگ‌زدگی بسیار مقاوم بوده و ظاهری صیقلی دارد. تفاوت این ورق با ورق گالوانیزه، تنها در نوع پوشش و ضخامت (کمتر) آن است؛ البته کاربرد آن‌ در صنایع نیز ممکن است متفاوت باشد. از ویژگی‌های منحصر به فرد ورق قلع اندود این است که می‌توان به راحتی روی آن لحیم‌کاری و جوشکاری انجام داد.

تاریخچه ورق قلع‌ اندود

فلز قلع، از چندین قرن گذشته توسط انسان‌ها کشف و نام‌گذاری شد، اما هیچ کس به دنبال ترکیب آن با فلز آهن نبود؛ تا اینکه که در سال 1665 فردی به نام نیکلاس، این روش را ابداع می‌کند. او با اضافه کردن قلع در آهن خام و مذاب، توانست ظروفی بسازد که بسیار مقاوم بوده و امکان نگه‌داری مواد غذایی در آن‌ها وجود داشته باشد. از آن زمان تا کنون، مهم‌ترین کاربرد ورق قلع اندود، در ظروف نگه‌داری از غذا مانند قوطی‌های کنسرو است.

فرآیند تولید ورق قلع اندود (تین پلیت)

ورق قلع اندود، در کارخانه‌های فولادی معمولاً به دو روش الکترولیتی و غوطه‌وری داغ تولید می‌شود. ورق‌هایی که به روش غوطه‌وری قلع اندود می‌شوند، ضخامت قلع بیشتری دارند؛ اما ورق‌های الکترولیتی با ضخامت‌های کمتر نیز قابل تولید هستند. در ادامه هر دو روش قلع اندود کردن ورق مورد بررسی قرار می‌گیرند تا با تفاوت‌های آن‌ها آشنا شوید.

1. روش الکترولیتی: در این روش، ابتدا ورق گرم را اسید شویی می‌کنند تا از هرگونه اکسید آهن پاکسازی شود. سپس آن را وارد فرآیند نورد سرد می‌کنند تا شکل‌دهی و خواص مکانیکی آن بهبود یابد. بعد از عملیات نورد سرد، ورق فولادی وارد یک حمام الکترولیتی شده و با کمک جریان الکتریسیته، فلز قلع روی سطح آن پوشش داده می‌شود. از مزیت‌های این روش می‌توان به یکنواختی پوشش، چسبندگی بالا و قابلیت کنترل ضخامت قلع اشاره کرد که برای کاربردهای صنعت مواد غذایی (بسته‌بندی) مناسب است.
2. روش غوطه‌وری داغ: در این شیوه قلع اندود، ابتدا حرارت بالایی را به ورق منتقل کرده و بلافاصله آن را وارد مخزنی از قلع مذاب می‌کنند تا بطور کامل پوشش داده شود. فرآیند غوطه‌وری داغ منجر به افزایش ضخامت قلع ورق و بالا رفتن مقاومت آن در برابر خوردگی می‌شود که برای کاربردهای صنعتی مزیت بسیار مهمی است. این روش در مقایسه با روش الکترولیتی نسبتاً ساده است اما نیاز به کنترل کیفیت دقیق دارد؛ چرا که ممکن است غوطه‌وری بیش از حد، به ساختار ورق آسیب بزند.

مشخصات فنی و استانداردهای ورق قلع اندود

ورق‌های قلع اندود بطور کلی با ضخامت کم تولید می‌شوند و معمولاً برای سایزهای ۰/۱۳ تا ۰/۵ میلی‌متر آن‌ها تقاضای بیشتری وجود دارد. عرض این ورق نیز بین ۶۷۵ تا ۱۰۰۰ میلی‌متر بوده و در صورت سفارش، با ابعاد بزرگتر قابل تولید است. همچنین خوب است بدانید که میزان پوشش قلع در این ورق‌ها، بر اساس جرم پوشش قلع در هر متر مربع از ورق با واحد gr/m² محاسبه می‌شود. ورق قلع اندود، باید مطابق استانداردهای کیفی معتبر مانند EN ،ISO ،JIS ،DIN و ASTM پوشش‌دهی و کنترل شود.

مشخصات فنی	نوع و مقدار
ضخامت ورق قلع اندود	۰/۱۳ تا ۰/۵ میلی‌متر
عرض ورق قلع اندود	۶۷۵ تا ۱۰۰۰ میلی‌متر
وزن ورق قلع اندود	۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ کیلوگرم
استانداردهای کیفی	EN ،ISO ،JIS ،DIN و ASTM

انواع ورق تین پلیت

ورق قلع اندود از نظر میزان سختی، شکل ظاهری، روش تولید و دوطرفه یا یک‌طرفه بودن پوشش، به انواع مختلفی تقسیم‌بندی می‌شود که هر یک کاربرد خاص خود را دارند. در ادامه، انواع گوناگون ورق قلع اندود بصورت جداگانه و با جزئیات کامل معرفی می‌شوند.

• انواع ورق قلع اندود بر اساس روش تولید: همانطور که در ابتدای مقاله اشاره شد، ورق‌های قلع اندود بر اساس نوع پوشش‌دهی یا روش قلع اندود شدن، به دو نوع غوطه‌وری و الکترولیتی تقسیم‌بندی می‌شوند. این ورق‌ها با توجه به فرآیند تولید خود، از ویژگی‌ها و کاربردهای متفاوتی نیز برخوردارند.
• انواع ورق قلع اندود بر اساس درجه سختی: ورق‌های قلع اندود پس از تولید یا نورد، وارد فرآیند تمپر (Temper Rolling) می‌شوند تا چقرمگی و میزان سختی آن‌ها کنترل شود. در این فرآیند حرارت بالایی به ورق داده شده و بلافاصله خنک می‌گردد تا تنش‌های داخلی آن کاهش یابد. انواع ورق قلع اندود بر اساس درجه سختی شامل موارد زیر است: 
  • ورق قلع اندود تمپر 2 (با درجه سختی نرم)
  • ورق قلع اندود تمپر 3 (با درجه سختی معمولی)
  • ورق قلع اندود تمپر 4 (با درجه سختی بالا)
• انواع ورق قلع اندود بر اساس پوشش: بعضی از ورق‌‌‌های قلع اندود یک‌طرفه و بعضی دیگر به صورت دوطرفه پوشش داده می‌شوند. هر یک از این روش‌های پوشش‌دهی‌، در کارخانه تولید کننده، با توجه به نیاز و کاربرد مشتری انجام می‌شود. دوطرفه یا یک‌طرفه بودن پوشش، روی قیمت ورق قلع اندود نیز تأثیر مستقیم خواهد داشت.
• انواع ورق قلع اندود بر اساس شکل ظاهری: ورق قلع اندود بر اساس ظاهر سطح خود به انواع مختلفی تقسیم‌بندی می‌شود که هر کدام روش تولید متفاوتی دارند. همچنین کاربرد آن‌ها نیز در صنایع مختلف، بسته به نیاز پروژه قابل تغییر است. موارد زیر، برخی از انواع ورق قلع اندود هستند که بر اساس شکل ظاهری تقسیم‌بندی می‌شوند:
  • ورق قلع اندود مات (پرداخت نشده)
  • ورق قلع اندود سنگ‌زنی (پرداخت شده)
  • ورق قلع اندود نقره‌ای 
  • ورق قلع اندود براق

کاربردهای ورق تین پلیت یا قلع اندود

ورق قلع اندود به دلیل ویژگی‌های منحصر به فرد خود، در بسیاری از صنایع مورد استفاده قرار می‌گیرد. مقاومت و استحکام درونی این ورق، باعث شده تا به یکی از مهم‌ترین نیازها در صنعت بسته‌بندی تبدیل شود؛ از قوطی‌های کنسرو و نوشیدنی گرفته تا محصولات شیمیایی، برای بسته‌بندی به ورق فولادی با ویژگی‌های ورق قلع اندود نیاز دارند. از این ورق در ساخت درب یا بدنه انواع قوطی‌های صنعتی، تجهیزات برق و الکترونیک، دستگاه‌ها و تولید بسته‌بندی‌های دارویی یا بهداشتی استفاده گسترده‌ای می‌شود. ورق قلع اندود همچنین در ساخت بخش‌هایی از بدنه و جلوبندی خودروها مانند گیربکس، موتور، فیلترهای روغن و سایر قطعاتی که در معرض خوردگی قرار دارند، به کار برده می‌شود. علاوه بر همه این‌ها، ورق قلع اندود به دلیل لحیم‌پذیری و جوش‌پذیری بالا، محبوبیت زیادی در صنعت لوازم خانگی، تولید ظروف پخت و پز یا سینی‌ها دارد.

مزایای ورق قلع‌ اندود

ورق قلع اندود نسبت به دیگر ورق‌های فولادی از مزیت‌های متعددی همچون موارد زیر برخوردار است:

1.  این ورق در صنعت مواد غذایی، معمولاً به دلیل کیفیت پوشش بالا و بهداشتی بودن سطح آن مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ یعنی در تماس با غذا و خوراکی، هیچ گونه آلودگی را منتقل نمی‌کند.
2. مقاومت ورق قلع اندود در برابر ضربات، خوردگی و زنگ‌زدگی بسیار زیاد است.
3. در عین حال، شکل‌پذیری بالایی دارد که صنایع تولیدی را برای استفاده از آن ترغیب می‌کند.
4. روی سطح این ورق می‌توان به خوبی لحیم‌کاری، چاپ یا لاک‌زنی انجام داد که لازمه صنایع چاپ و بسته‌بندی است.

معایب و محدودیت‌های ورق قلع اندود

ورق قلع اندود علی‌رغم مزیت‌های پر شمار خود، برای خرید یا کاربرد در صنعت، معایبی هم دارد. قیمت این ورق ممکن است در صورت بالا رفتن هزینه تولید (الکترولیتی)، تا حد زیادی افزایش داشته باشد. همچنین برای استفاده از ورق قلع اندود در بسیاری از پروژه‌ها، محدودیت‌های فنی وجود دارد که لازم است خریداران بطور کامل از آن‌ها اطلاع داشته باشند. در برخی شرایط سخت یا موقعیت‌های آسیب‌پذیر مانند فضاهایی که حرارت و دمای بالا دارند، ممکن است پوشش قلع ورق، تخریب شده و از بین برود. 

مقایسه تین پلیت با سایر ورق‌ها

همانطور که گفته شد، ورق تین پلیت در مقایسه با سایر ورق‌های فولادی، مزیت‌ها و معایبی دارد که نحوه کاربرد آن را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این ورق از نظر ساختار، ویژگی‌های ظاهری، استحکام و قیمت کلی، با دیگر ورق‌ها تفاوت اساسی دارد. ورق‌ گالوانیزه یکی از ورق‌هایی است که بیشترین شباهت را با ورق قلع اندود دارد؛ در جدول زیر، تفاوت‌های اصلی ورق قلع اندود با محصولات مشابه خود مانند ورق گالوانیزه و آلومینیومی قابل مشاهده است. 

ویژگی / ورق	ورق قلع اندود	ورق گالوانیزه	ورق آلومینیومی
پوشش	فلز قلع	عنصر روی	پلی‌استر
ظاهر	صیقلی / مات	براق	رنگی
مقاومت در برابر خوردگی	کمتر از آلومینیومی	بسیار بالا	کمتر از گالوانیزه
استحکام	کم	زیاد	خیلی زیاد
بیشترین کاربرد	بسته‌بندی مواد غذایی	تجهیزات صنعتی	ساختمان / لوازم خانگی
قیمت	ارزان‌تر	متوسط	گران‌تر

تولیدکنندگان ورق قلع اندود

از آنجا که فرآیند قلع اندود ورق، به شرایط و امکانات خاص نیاز دارد، کمتر مجموعه‌ای است که توانایی تولید آن را داشته باشد. در ایران مهم‌ترین تولید کننده ورق قلع اندود عبارتند از:

1. شرکت فولاد مبارکه اصفهان
2. کارخانه فولاد گیلان
3. صنایع فولاد توان آور آسیا
4. شرکت صنعت ورق آرین پاژ

شرکت فولاد مبارکه اصفهان با تکنولوژی‌های پیشرفته خود، حجم بالایی از این محصول را تولید و به صنایع مختلف عرضه می‌کند. همچنین مجموعه‌های دیگر مانند کارخانه فولاد گیلان، صنایع فولاد توان آور آسیا و شرکت صنعت ورق آرین پاژ نیز جزء معدود تولیدکنندگان این ورق در کشور هستند. لازم به ذکر است فناوری تولید ورق قلع اندود نیازمند گواهینامه‌ها و استانداردهایی است که این کارخانجات موفق به اخذ آن‌ها شده‌اند.

قیمت ورق قلع اندود و عوامل موثر بر آن

علی‌رغم پیچیدگی‌های موجود در فرآیند تولید ورق قلع اندود و کم بودن حجم تولید آن در کشور، این محصول جزء ورق‌های گران‌ قیمت به شمار نمی‌رود. این موضوع احتمالاً به دلیل ارزان بودن قیمت فلز قلع در مقایسه با عناصری مانند نیکل، روی و مس رخ داده است. با این حال، عواملی مختلفی از جمله نوسانات بازار آهن می‌توانند بر قیمت ورق قلع اندود تأثیر مستقیم داشته باشند. خریداران و مصرف‌کنندگان این ورق، باید بطور لحظه‌ای نوسانات بازار را بررسی و با توجه به آن تصمیم‌گیری کنند. 

نکات مهم در خرید ورق قلع اندود

در صورتی که قصد خرید ورق قلع اندود را دارید، لازم است چند نکته ضروری را مورد توجه قرار دهید. اول اینکه حتماً نیاز پروژه خود را با دقت بررسی کرده و بر اساس آن خرید ورق را انجام دهید. توصیه می‌شود به استانداردهای کیفی ورق، تاریخ انقضا و برند تولیدکننده آن توجه کافی داشته باشید؛ چرا که در بازار، تعداد زیادی از ورق‌های قلع اندود بصورت تقلبی خرید و فروش می‌شوند. پس از انجام خرید نیز بهتر است محصول خود را در یک انبار مناسب و با شرایطی نگه‌داری کنید که دچار زنگ‌زدگی نشود. برای خرید این محصول و مشاوره رایگان درباره قیمت‌های روز آن، می‌توانید با کارشناسان آهن صد تماس برقرار کنید.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

ورق قلع اندود جزء پرکاربردترین مقاطع فولادی در صنایع به شمار می‌رود که تولید آن نیاز به فناوری و تجهیزات پیچیده‌ای دارد. انواع مختلف این ورق شامل سنگ‌زنی، نقره‌ای، مات، براق، یک‌طرفه، دوطرفه و تمپرهای 2، 3، 4، به دو روش غوطه‌وری داغ و الکترولیتی قابل تولید هستند. این ورق از مقاومت بالایی در برابر خوردگی و زنگ‌زدگی برخوردار است که آن را برای کاربرد در صنایع مختلف به‌ویژه بسته‌بندی مواد غذایی مناسب می‌سازد.

---

پرسش‌های متداول درباره ورق قلع اندود: